Ilmari Vanhanen

Łączyła ich gorączkowa niecierpliwość przyszłego świata. Spojrzeniem wybiegającym poza widnokrąg sięgali nieuchwytnych wizji jutra wzniesionego z kamienia i stali, zespojonego wiązaniami z magii. W mariażu nauk dopatrywali się kolejnego przełomu, drogi wiodącej do postępu tożsamego z nowym lepszym czasem. Poszukiwanie odpowiedzi wywiodło ich z korytarzy instytutów i od studenckich dyskusji ku działaniu. Zryw był jednak krótkotrwały, nie utrzymał własnego żaru, nie przezwyciężył kontrowersji. Z końcem lat sześćdziesiątych konstrukcja zachwiała się w posadach i rozsypała w setki obrastających kurzem pożółkłych papierów, pochowanych na zawsze głęboko w przeszłości futurystycznych projektów. Jego ojciec, Aarno, uciekł w pracę naukową, do tajemnic magicznych przewodników i rozwiązań wzmacniających okuwające enklawy bariery. Kariera akademicka wyciszyła wspomnienie upadłych rewolucji, pozwoliła z podszytym śmiechem tonem wypowiadać gorzkie słowa o młodzieńczych naiwnościach. Jego matka, Olga, znalazła dla siebie kolejne pola bitwy w mieście, które stale dalekie było od wyśnionej doskonałości. Z marazmu zrezygnowania i porażki zdawała się zawsze wychodzić ze zdwojoną determinacją niby bohater opowieści wyśpiewywanych trocheicznym metrem przez jej ród aojdów.
Gdzieś po drodze, jakby z przypadku, sami przekonani, że wychowywać nie potrafią, przekazali mu swój dawny, niesplamiony idealizm.

Usiane tysiącem wysp, skalnych przyczółków życia, Morze Archipelagowe urzekało nie ciszą bezkresnych przestrzeni i głębin, a gwarem wielobarwnego ptactwa. Początek wyszedł więc, co nie wzbudziło zbędnych zaskoczeń, od inspiracji naturą. Drewniane skrzydła, trzymane w ryzach metalowym szkieletem, złączone z nieporadnym jeszcze mechanizmem długo lgnęły do ziemi swoim ciężarem. Zaklęcia spoczywające na zębatych kołach nie chciały współgrać ze sobą harmonicznie, przekrzykując się wzajemnie i w tej wynikłej z tarć kakofonii gubiąc pierwotne działanie. Nie przeszkadzali mu, nie próbowali wbić się w rozumowanie dobrymi radami. Miał za sobą pierwsze cztery lata w Akademii Laguz, jak mogli sądzić wystarczające, by prowadzić nóż z dala od własnych palców. Nigdy później nie bał się narzędzi i podejmować pierwszego kroku w twórczych przygodach, wystawiać się na działanie innych lęków miał niewiele okazji.
Fascynację ptakami zamienił na studiowanie tajemnic chodu zwierząt czworonożnych. Nieruchome figury koni, łosi i reniferów zyskały stawy i pokraczny taniec, pełen nieprzewidzianych skrętów i potknięć. Wiele godzin upłynęło mu na tworzeniu nowych schematów, zadawaniu niekończących się pytań, których dociekliwość nauczyciele zaczęli przyjmować ze wchodzącym na twarz zmęczeniem. Pomagając ojcu przy naprawie sań zyskał pierwszą lekcję inżynierskiego utylitaryzmu, obraz mechanicznych zwierząt pociągowych wydawał mu się wtedy jednak nieskończenie bardziej przekonujący.
Już na zawsze przylgnęła do niego łapczywa ciekawość wespół z wybujałą wyobraźnią. Obie łatwiej przychodziło podsycić niż zaspokoić, obie równie często służyły pomocą, co wywodziły w pole. Dojrzał, dorósł do przydługich nóg i ramion, częściej wglądał wewnątrz siebie i więcej czasu przeznaczał na próby zrozumienia innych ludzi. Wkrótce zaczął postrzegać świat w kategoriach tego, co możliwe do naprawy i nowa filozofia przyniosła mu tyle samo rozbudzonej gorliwości co frustracji i zawodu. Nigdy nie pozwolił jednak temu ostatniemu przechylić szali. Ufał w końcu, że z woli bogów, a może pokoleniowego uporu ich – klanu, dziadka, ojca i jego samego – rolą było uciekać do rozwiązań odmieniających galdryjską rzeczywistość, przełomowych nawet jeśli niepopularnych. Z oczami przesłoniętymi dumą nie przyszłoby mu przez myśl, że mogli być dziełem bezmyślnego losu.

Niewielkie okna tuż u sufitu nie pozwalały cieszyć się wiosną, prędzej wpuszczając w mury politechniki gwar miejski i studencką wrzawę. Nie przeszkadzały im one, żywiołowymi głosami przekrzykiwali je zajęci bardziej tym co wewnątrz. Z powrotów do domu Ilmari uczynił wyprawy w głąb Turku, instytutowe laboratoria opuszczając na rzecz nauki spraw śniących spoza łamów gazet i naukowych magazynów. Punktem zaczepienia stały się roboty. Mały klub przyjął go z rezerwą, nie skupiając się jednak na przykrywanych wymówkami brakach w obyciu. Jak przybysz do obcego kraju, poznawał język ich nauki i kultury zanurzając się w nim, pomnażając wyniesioną od rodziny wiedzę. Zaskoczyli go. Poczuł się wśród nich u siebie.
Nigdy wcześniej nie musiał jednak wypowiadać tak rozlicznych kłamstw. Drogi rozeszły im się po kilku latach – ukończyli studia, znaleźli pracę, wiedli życie w połowie świata, która została im przeznaczona. Zostawili go z ostatnią już refleksją. Pojął nareszcie odziedziczoną po kądzieli tęsknotę za starym czasem wielkich pieśniarzy, swoją sztuką wznoszących mosty między społeczeństwami, teraz na dobre już zburzone.

W ciepłym świetle zastygłych w powietrzu ruchomych świateł, przy zapachu kurzu i cichym klekocie prądnicy dyskutowali stare plany na nowo. Siedem lat w Instytucie Kenaz, trzy spędzone na studiach doktoranckich z inżynierii magicznej po raz pierwszy mogły stawiać Ilmariego w pozycji bliskiej równorzędnego współpracownika własnego ojca. Sunąc wzrokiem wzdłuż linii – czarnych i czerwonych, wzajemnie się nakładających i przecinających – układał z płaskich kształtów obraz automacji, jej rozlicznych składowych i mechanizmów. Strony wyliczeń, ciągnących się analiz i rachunków rysowały w nieprzyswajalnych w pierwszej chwili detalach skalę przedsięwzięcia, opowiadały językiem techniki rozmiar, ale i kładącą się na nim cieniem porażkę. Pytaniami przekonywał się o niecodzienności spotkania, w odpowiedziach przeczuwał nieuchwytną jeszcze zmianę, która kierowała działaniami ojca. Ten zdawał się poruszony, wyprowadzony ze zwykłego dla siebie stanu półobecności. Aarno musiał już podjąć decyzję i ukryć ją w milczeniu.
Tydzień po rozmowie, gdy brak konkluzji rozpłynął się w codzienności, zaczepił go jeden z wykładowców. Ilmari wywinął się od szczegółów udawanym zdziwieniem, wyraźnym zakłopotaniem w tłumaczeniu przyczyn rezygnacji ojca – rozwodnionych, wymijających zdań o powrocie profesora Vanhanena do nieukończonego przed latami dzieła.

Zapadły mu w pamięć posłyszane w dzieciństwie słowa dziadka: stare budynki oddychały. Wiekowy dwór krzywił ściany, nachylał belki unoszące stropy, rozszerzał drewniane włókna. Skrzypieniem odpowiadał ich krokom. Głuchy przysłuchiwał się fińskim i szwedzkim konwersacjom, bezdźwięcznie zamykając je w historyczne konteksty. Siedząc po złej stronie zamkniętych drzwi, Ilmari miał poczucie, że powinien być częścią rozgrywającej się debaty. Intensywnością biegu natarczywych dociekań sprowadzał na siebie ból skroni. Miesiące zajęło mu wyprowadzenie podstaw własnych teorii, następne doskonalenie maszyny. Księżyc za księżycem, trybiki układały się we współpracy z pieczołowitym zapisem woli, aż każda formuła padła na swoje miejsce, aż metal przesuwał się płynnie po metalu. Mechanizm zaczął liczyć, jak wprawna tkaczka mieszać sploty pierwotnych zaklęć. Otoczenie dyktowało mu warunki, ten odpowiadał kolejnym dostosowaniem. Wydawało mu się, że mógł mieć udział w proponowanej przez jego ojca wielkoskalowej automatyzacji życia galdrów, że odnalazł dla swoich badań zastosowanie.
Pierwszy raz otrzymał od jarla klanu polecenie, tonem rozkazu oddelegowany do zajęcia się własnym doktoratem, zostawiony z obietnicą na przyszłość. Uchwycił się jej, zagrzebał niedojrzałe rozczarowanie. Miał czas i zawsze potrafił wytłumaczyć sobie świat oraz cudze decyzje.

Cienki świstek taniego papieru szeleści w dłoni, niedbale wciśnięty między jaskrawe kolory kart gazety śniących ginie wśród informacji o niesamowitościach świata komputerów, przygnieciony narzędziami w chaosie stołu roboczego czeka na swoją kolej. Młody Vanhanen – zawsze tak o nim mówią profesorowie, pracownicy i studenci – w przerwie między laboratoriami zagłębia się w pordzewiałe mechanizmy przemawiające przez epoki starogreckimi inskrypcjami. Nie ma rozbuchanych nadziei wielkich odkryć, w liczących tysiące lat zaklęciach widzi pewną inspirację dla własnej pracy, słyszy w rekonstruowanych głoskach ciągłość wysiłków. Nie zrewidował własnych planów, oddalają się one jednak, gdy powinny zbliżać. Myśli uciekają mu od wniosku grantowego, od dalszego rozwoju zmienności zaklęciowej maszyn liczących – zagadnienia własnej pracy badawczej. Płoche, rozrzucone między dziesiątki spraw nie dają się złapać ani wyrazić.
Wyblakła i zniszczona ulotka znajduje drogę powrotną do jego dłoni. Znaleziona przed kilkoma dniami wśród zakupionych płyt i dyskietek – na ogół udawał się po nie wprost do śniących, tym razem nie znalazł czasu na takie wizyty – sprowokowała w nim to uczucie rozkojarzenia. Jakby wbrew wpojonemu przekonaniu nie próbował kontestować stanowiska czerpiącego z niegdysiejszych poglądów JAWNYCH, nie przyznał im jednak i racji. W samotności usiłuje naszkicować własny zarys utopijnej przyszłości, ten raz nie rozliczając się z braku rozsądku.

Karta rozwoju